Η Ερεσός υπήρξε μία από τις έξι πόλεις-κράτη της αρχαίας Λέσβου που ιδρύθηκε στο δυτικό παράκτιο τμήμα της στην Ύστερη Χαλκοκρατία. Η ακρόπολή της βρισκόταν χτισμένη σε έναν φυσικό οχυρό λόφο (“μαστός” όπως αναφέρεται στην αρχαιότητα, “βίγλα” κατά τη σημερινή του ονομασία), που από νωρίς ενισχύθηκε με τείχη. Αρχικά αποτέλεσε μια μικρής έκτασης πόλη, που σύντομα όμως επεκτάθηκε προς το εύφορο, πεδινό τμήμα, εκτός του περιβόλου της.

Τα αρχαιότερα οικοδομικά λείψανα του τείχους ανάγονται στους αρχαϊκούς χρόνους και είναι κατασκευασμένα με τη Λέσβια τοιχοδομία με κυρίαρχο χαρακτηριστικό της, οι πέτρες με το ακανόνιστο φυσικό τους σχήμα. Τα υστερότερα τμήματά του είναι κατασκευασμένα με το ισόδομο (ορθογώνιες παραλληλόγραμμες πέτρες με το ίδιο ύψος κατά στρώσεις) και το ψευδοϊσόδομο (ορθογώνιες παραλληλόγραμμες πέτρες με διαφορετικό ύψος σε κάθε στρώση) σύστημα τοιχοποιίας και χρονολογούνται από την υστεροκλασική και ελληνιστική περίοδο έως και τον μεσαίωνα, οπότε και χτίστηκε το γενοβέζικο φρούριο των Γατελούζων.

Στην κορυφή της βίγλας σώζονται σήμερα τα λείψανα δύο πύργων, ενός στρογγυλού και ενός μεταγενέστερου τετράγωνου, απομεινάρια του μεσαιωνικού γενοβέζικου φρουρίου της εποχής των Γατελούζων, που μας είναι ήδη γνωστό από τις μαρτυρίες των περιηγητών του 14ου αι. μ.Χ. Στο πέρασμα των χρόνων, το φρούριο υπέστη μεταβολές και προσθήκες, ενώ χρησιμοποιήθηκε αδιάλειπτα έως και την κατάληψη της Λέσβου από τους Τούρκους το 1462.

Το Φρούριο της Μήθυμνας δεσπόζει στην κορυφή του λόφου του σημερινού οικισμού του Μολύβου, που βρίσκεται στη βορειοδυτική ακτή της Λέσβου, σε απόσταση 60 χιλιομέτρων από τη Μυτιλήνη. Είναι το δεύτερο σε μέγεθος και σημασία φρούριο του νησιού και οικοδομήθηκε κατά την βυζαντινή περίοδο επάνω στα κατάλοιπα της οχύρωσης της αρχαίας ακρόπολης. Το 1373 ανακατασκευάστηκε από τον Φραγκίσκο Α΄ Γατελούζο, ενώ τον 15ο και 17ο αιώνα δέχτηκε δραστικές επεμβάσεις από τους Οθωμανούς που κατέλαβαν το νησί το 1462. Από τη μεσαιωνική φάση του Φρουρίου ξεχωρίζουν οι τετράγωνης κάτοψης πύργοι και η χαρακτηριστική ψευδοϊσόδομη (ορθογώνιες παραλληλόγραμμες πέτρες με διαφορετικό ύψος σε κάθε στρώση. Οι αρμοί κατακόρυφοι ή οριζόντιοι) τοιχοποιία. Στην οθωμανική περίοδο ανήκουν οι κυλινδρικοί πύργοι, το κανονιοστάσιο, η τάφρος στη βόρεια και βορειοδυτική πλευρά, η δεύτερη πύλη με το προτείχισμα που ενισχύει την είσοδο στη νοτιοδυτική γωνία (εξώκαστρο), καθώς και το διαφορετικό σύστημα τοιχοδομίας από αργούς λίθους και άφθονο κονίαμα, μείγμα δηλαδή που χρησιμοποιείται για την σύνδεση των οικοδομικών υλικών.

Το Κάστρο της Μυτιλήνης είναι ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα της Μεσογείου. Αποτελείται από τρία τμήματα: το Επάνω ή Άνω Κάστρο που βρίσκεται στην κορυφή του λόφου, το Μεσαίο Κάστρο που εκτείνεται στη βορειοδυτική πλαγιά του και το Κάτω Κάστρο στο χαμηλότερο επίπεδο δίπλα στο βόρειο λιμάνι.

Από τη Νότια διπλή Πύλη, εισέρχεται κανείς σε μια επιμήκη ορθογώνια αυλή, στο βορειοδυτικό άκρο της οποίας βρίσκεται μια παλαιότερη βυζαντινή. Δεξιά της εισόδου, στο ανατολικό άκρο του Φρουρίου, συναντά κανείς το οχυρώτερο τμήμα του Κάστρου, τον Μεγάλο Περίβολο (Ακρόπυργο), που προστατευόταν από πέντε τετράγωνους πύργους και τάφρο στη βορειοδυτική και νοτιοδυτική πλευρά. Ο Μεγάλος Περίβολος περιέκλειε έναν αύλειο χώρο, δύο δωμάτια στα ανατολικά και μια πυριτιδαποθήκη στα βορειοδυτικά, που χτίστηκε από τους Οθωμανούς κατά τους μετέπειτα χρόνους, στη θέση της προγενέστερης γενουάτικης Λέσχης των Ευγενών (Loggia). Στα δυτικά του Ακρόπυργου συναντάμε το ιερό Δήμητρος και Κόρης (με συλλατρεία Κυβέλης), που μαρτυρεί τη μακρά συνέχεια χρήσης του χώρου. Νοτίως του ιερού βρίσκεται το Κουλέ Τζαμί, που χτίστηκε από τους Οθωμανούς στη θέση του προγενέστερου βυζαντινού ναού του Αγίου Ιωάννη της εποχής των Γατελούζων. Στη νοτιοδυτική γωνία του Άνω Κάστρου συναντά κανείς τις Κρύπτες, έναν μεγάλης έκτασης υπόγειο χώρο, που προοριζόταν για την προστασία του πληθυσμού σε περίπτωση ύστατης ανάγκης.

Η είσοδος στο Μεσαίο Κάστρο επιτυγχανόταν με την επονομαζόμενη Μεσαία Πύλη (Ορτά Καπού) στα νοτιοδυτικά, που αποτελεί μετέπειτα προσθήκη των Οθωμανών. Εσωτερικά βρίσκεται η παλαιότερη πύλη της εποχής των Γατελούζων και στη συνέχεια μια τρίτη πύλη και ένας τετράγωνος πύργος της βυζαντινής περιόδου. Στο Μεσαίο Κάστρο ανεγέρθησαν τα σημαντικότερα θρησκευτικά και κοσμικά κτήρια της οθωμανικής περιόδου. Στα ανατολικό τμήμα του βρίσκονται ο Μενδρεσές (ισλαμικό ιεροδιδασκαλείο), το Χαμάμ (λουτρό) ή δεξαμενή, ο Τεκές (οθωμανικό μοναστήρι), οι Φυλακές, που λειτούργησαν αργότερα και ως στρατιωτικό νοσοκομείο, μια δεύτερη πυριτιδαποθήκη και ένα συγκρότημα οικιών. Στο δυτικό τμήμα συναντάμε μια οθωμανική οικία και μια κρήνη της ίδιας εποχής, καθώς και τη Δεξαμενή.

Το 1501 οικοδομήθηκε από τους Οθωμανούς το Κάτω Κάστρο (Σαπλιτζά), που προστάτευε κυρίως τον βόρειο λιμένα. Η είσοδος σε αυτό επιτυγχανόταν από τη Βόρεια Πύλη, μια διπλή πύλη με ενδιάμεσο αύλειο χώρο. Στο Κάτω Κάστρο ο επισκέπτης συναντά μια δεύτερη οθωμανική κρήνη, ένα δεύτερο οθωμανικό λουτρό (χαμάμ) του 17ου αι., ενώ εκτός από τις πολυάριθμες οθωμανικές οικίες και τα περίφημα μαντεία των Οθωμανών, στον ίδιο χώρο βρισκόταν ένα παλαιοχριστιανικό λατρευτικό σπήλαιο με το αγίασμα/εξωκκλήσι της Παναγίας Γαλατούσας. Το βορειοδυτικό τμήμα του Κάτω Κάστρου αποτελεί σήμερα αποθήκη φύλαξης αρχαιοτήτων.